6 cách điều trị xơ vữa động mạch hiệu quả, chuẩn khoa học

Khi có cục máu đông hình thành trong lòng mạch, sẽ làm hạn chế lưu lượng máu mang oxy và chất dinh dưỡng đến các bộ phận của cơ thể

Xơ vữa động mạch là gì?

Xơ vữa động mạch là tình trạng các mạch máu bị tích tụ chất béo, cholesterol và các chất khác, làm xuất hiện nhiều mảng bám làm hạn chế lưu lượng máu đến các cơ quan và mô. Theo thời gian, các mảng bám trong động mạch trở nên dày, cứng và khiến cho lòng mạch máu hẹp dần.

Mục tiêu điều trị xơ vữa động mạch

Xơ vữa động mạch là nguyên nhân gây ra nhiều bệnh lý tim mạch nguy hiểm, nếu không được can thiệp điều trị từ sớm sẽ có nguy cơ tiến triển gây nên các biến chứng nguy hiểm như nhồi máu cơ tim và đột quỵ. Do đó, cần vạch ra các chiến lược khác nhau giúp xác định các mục tiêu mới trong phòng ngừa và điều trị chứng xơ vữa động mạch.

1. Ngăn chặn mảng xơ vữa

Tùy thuộc vào mức độ và kích thước của các mảng xơ vữa, các bác sĩ có thể điều trị nội khoa đơn thuần hoặc tiến hành thủ thuật can thiệp mạch máu qua da hoặc phẫu thuật để tái thông lòng mạch hoặc loại bỏ mảng xơ vữa. Ở bất kỳ giai đoạn nào của xơ vữa động mạch, người bệnh đều cần tự mình “thông tắc” động mạch bằng cách thay đổi thói quen sinh hoạt hàng ngày như chế độ ăn uống lành mạnh, tập thể dục, quản lý căng thẳng.

Đặc biệt, cần bỏ thuốc lá (nếu hút thuốc) giúp đẩy lùi mảng bám làm hình thành nên mảng xơ vữa trong mạch máu.

Theo một nghiên cứu năm 2020 [1], các nhà nghiên cứu chỉ ra rằng việc làm chậm xơ vữa động mạch chỉ có thể đạt được nếu tất cả các yếu tố nguy cơ được kiểm soát. Bao gồm các yếu tố như: giảm cholesterol cao, ổn định huyết áp và đặc biệt là từ bỏ thuốc lá.

Nếu bạn có nguy cơ bị xơ vữa động mạch do tiền sử gia đình hoặc cholesterol cao, điều quan trọng là bạn phải dùng thuốc theo chỉ dẫn của bác sĩ.

2. Giảm nguy cơ đông máu

Đông máu là một quá trình bình thường, giúp bảo vệ cơ thể. Nhưng khi các cục máu đông hình thành trong lòng mạch và không tự tan đi, chúng có thể gây nguy hiểm khi mắc kẹt lại trong thành mạch, làm hạn chế lưu lượng máu mang oxy và chất dinh dưỡng đến các bộ phận của cơ thể, gây ra các tổn thương nghiêm trọng.

Khi các mảng xơ vữa bong ra, nứt vỡ, di chuyển trong lòng mạch có thể khởi đầu cho quá trình hình thành cục máu đông làm bít tắc lòng mạch. Khi cục máu đông hình thành làm tắc động mạch vành ở tim sẽ gây ra nhồi máu cơ tim; cục máu đông ở các mạch máu bụng sẽ gây tắc các mạch máu ở bụng (nhồi máu mạc treo); cục máu đông trong mạch máu não sẽ gây ra đột quỵ… Khi cục máu đông di chuyển đến phổi và bị mắc kẹt tại động mạch phổi, gây nên tình trạng thuyên tắc phổi (PE).

Tất cả các biến chứng này gây nên tình trạng thiếu máu cục bộ nguy cấp tại các cơ quan, diễn tiến nặng có thể gây nguy hiểm đến tính mạng.

Vì vậy, mục tiêu cấp bách là cần ngăn ngừa hình thành cục máu đông, từ đó loại trừ nguy cơ mắc các biến chứng nguy hiểm.

3. Giảm triệu chứng

Mức độ nặng hay nhẹ của các triệu chứng có thể phụ thuộc tình trạng xơ vữa, tắc nghẽn của động mạch và sẽ có những phương pháp điều trị để giảm nhẹ triệu chứng khác nhau. Tuy nhiên, nhiều bệnh nhân có thể không có triệu chứng nào rõ rệt cho đến khi động mạch bị hẹp nhiều, thậm chí một số người không triệu chứng cho đến khi các biến chứng xảy ra.

Vì vậy, thăm khám định kỳ, tầm soát bệnh sớm, tuân thủ phác đồ điều trị, và kết hợp “thông tắc” bằng cách duy trì một lối sống khoa học, giảm cân, kiểm soát mỡ máu, rèn luyện thể thao theo chỉ dẫn của bác sĩ… là những biện pháp an toàn giúp giảm triệu chứng của xơ vữa động mạch từ sớm.

4. Ngăn ngừa các biến chứng

Sự tích tụ mảng xơ vữa bên trong động mạch làm giảm lưu lượng máu và dẫn đến các biến chứng nguy hiểm như:

• Thiếu máu cơ tim hoặc nhồi máu cơ tim khi lượng máu cung cấp cho tim bị giảm hoặc ngưng đột ngột
• Cơ tim bị tổn thương có thể dẫn đến suy tim.
• Đột quỵ có thể xảy ra nếu nguồn cung cấp máu lên não bị cắt.
• Đau dữ dội và hoại tử mô có thể xảy ra nếu lượng máu cung cấp đến tay và chân bị giảm hoặc tắc.

Người bệnh cần tuân thủ các phác đồ điều trị chuyên sâu bằng thuốc, thủ thuật can thiệp hoặc phẫu thuật để giảm các biến chứng của xơ vữa động mạch.

Cách điều trị xơ vữa động mạch như thế nào?

Nếu người bệnh được chẩn đoán bị tắc nghẽn động mạch, điều cần thiết là loại bỏ mảng bám xơ vữa và ngăn ngừa sự tích tụ thêm. Bạn có thể "thông tắc" động mạch thông qua cách biện pháp thay đổi lối sống ở trên. Tuy nhiên, ở các trường hợp nghiêm trọng và tình trạng bệnh trở nên tồi tệ hơn, cần có biện pháp can thiệp và điều trị xơ vữa động mạch phù hợp.

1. Thuốc men

• Thuốc điều trị mỡ máu: Thuốc Statin thường được sử dụng để giảm cholesterol, cải thiện sức khỏe động mạch và ngăn ngừa xơ vữa động mạch. Bên cạnh đó còn có nhiều loại thuốc giảm mỡ máu khác như niacin, fibrat và chất cô lập axit mật. Tùy vào từng tình trạng, mỗi bệnh nhân có thể cần nhiều hơn một loại thuốc điều trị mỡ máu.
• Thuốc chống kết tập tiểu cầu: Những loại thuốc này, bao gồm cả aspirin có thể làm giảm nguy cơ hình thành cục máu đông trong động mạch. Khi dùng aspirin liều thấp hàng ngày theo khuyến cáo của bác sĩ có thể làm giảm nguy cơ đau thắt ngực và nhồi máu cơ tim ở những người bị bệnh mạch vành.
• Thuốc ức chế men chuyển (ACE): Thuốc ức chế men chuyển có thể giúp làm chậm sự tiến triển của chứng xơ vữa động mạch bằng cách hạ huyết áp và thư giãn mạch máu của bệnh nhân. Ngoài ra, thuốc này cũng làm giảm nguy cơ bị đau thắt ngực.
• Thuốc chẹn beta: Được sử dụng rộng rãi để điều trị bệnh động mạch vành. Thuốc làm giảm nhịp tim và làm giãn mạch máu, do đó làm hạ huyết áp của người bệnh. Cùng với đó là giảm nguy cơ đau thắt ngực và một số vấn đề về tim mạch.
• Các loại thuốc khác: Bác sĩ có thể kê đơn thuốc để kiểm soát các yếu tố nguy cơ cụ thể đối với chứng xơ vữa động mạch như bệnh tiểu đường hoặc các triệu chứng của chứng xơ vữa động mạch.

Bảo vệ trái tim khỏe mạnh từ việc ngăn chặn mảng xơ vữa phát triển kích thước

2. Can thiệp thủ thuật và phẫu thuật

Điều trị xơ vữa động mạch bằng các kỹ thuật xâm lấn để mở các lòng mạch bị tắc nghẽn do xơ vữa động mạch. Các phương pháp can thiệp phổ biến bao gồm:

• Nong mạch vành

Nong mạch vành được sử dụng để điều trị sự tích tụ của các mảng mỡ trong mạch máu do xơ vữa động mạch gây ra.

Nong mạch vành có thể là một lựa chọn điều trị cho bạn nếu:

• Bệnh nhân đã thử dùng thuốc kết hợp thay đổi lối sống nhưng không cải thiện được triệu chứng và tình trạng bệnh lý tim mạch.
• Tình trạng xơ vữa gây hẹp mạch vành trầm trọng hoặc hẹp ở vị trí nguy hiểm.
• Bị nhồi máu cơ tim. Nong mạch có thể nhanh chóng mở thông động mạch bị tắc nghẽn, giảm tổn thương cho tim.

Dẫu vậy, nong mạch vành không dành cho tất cả mọi người. Một số trường hợp, tùy thuộc vào mức độ bệnh mạch vành và sức khỏe tổng thể của bệnh nhân, bác sĩ sẽ cân nhắc chọn lựa phương pháp phẫu thuật bắc cầu động mạch vành thay cho nong mạch vành.

• Phẫu thuật bắc cầu động mạch vành

Phẫu thuật bắc cầu động mạch vành là phương pháp được bác sĩ phẫu thuật "thu hoạch" một đoạn mạch máu từ chân, tay hoặc ngực. Tiến hành khâu mạch khỏe mạnh này vào động mạch vành, giúp thông lại dòng máu qua động mạch bị tắc.

Phẫu thuật bắc cầu cho thấy hiệu quả giúp tăng khả năng sống sót ở những người mắc bệnh tiểu đường, người có nhiều động mạch vành bị tắc nghẽn hoặc tắc nghẽn nghiêm trọng.

• Phẫu thuật bóc mạc động mạch cảnh

Bóc nội mạc động mạch cảnh là một phương pháp phẫu thuật để loại bỏ chất béo tích tụ (mảng xơ vữa) trong lòng mạch - nguyên nhân gây hẹp động mạch cảnh.

Các bác sĩ có thể chỉ định phẫu thuật bóc nội mạc động mạch cảnh nếu người bệnh bị hẹp nặng động mạch cảnh. Bóc nội mạc động mạch cảnh có thể giúp giảm đáng kể nguy cơ đột quỵ ở những người có động mạch cảnh bị hẹp nghiêm trọng.

Để thực hiện các phẫu thuật, người bệnh nên chọn các cơ sở y tế có đội ngũ bác sĩ chuyên môn cao, cơ sở vật chất hiện đại. Hiện nay, Trung tâm tim mạch tại Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh (với 2 cơ sở tại Hà Nội và TP.HCM) có thể xem là lựa chọn uy tín để bệnh nhân khám, điều trị các bệnh lý tim mạch.

Phòng ngừa xơ vữa động mạch

Một số thay đổi trong lối sống, sinh hoạt hàng ngày có thể phòng ngừa và hạn chế sự tiến triển của chứng xơ vữa động mạch.

1. Lựa chọn thực phẩm lành mạnh hơn

Nhiều bằng chứng cho thấy rằng, đối với người trưởng thành, việc tiêu thụ ít muối và thực phẩm có nguồn gốc động vật, tăng cường ăn các loại thực phẩm có nguồn gốc thực vật - ngũ cốc nguyên hạt, trái cây, rau, đậu và các loại hạt… có tác động tích cực đến việc giảm nguy cơ xơ vữa động mạch. Theo Hiệp hội tim mạch Hoa Kỳ [2], dưới đây là những thực phẩm lành mạnh mà người bệnh nên bổ sung:

• Trái cây và rau quả tươi chứa một “kho tàng” chất dinh dưỡng như chất xơ, vitamin, khoáng chất và chất chống oxy hóa tốt cho sức khỏe tim mạch. Chế độ ăn uống có hàm lượng calo thấp và nhiều chất xơ giúp bạn duy trì cân nặng hợp lý, giảm mức cholesterol và bảo vệ tim mạch.
• Ngũ cốc nguyên hạt giàu chất dinh dưỡng và là nguồn cung cấp chất xơ, khoáng chất và vitamin thiết yếu có thể giúp điều chỉnh mức cholesterol và huyết áp, đồng thời cũng làm giảm nguy cơ mắc bệnh tim đến 30%. Một số ngũ cốc nguyên hạt như gạo lứt, bột yến mạch, lúa mì, hạt kê, bulgur và kiều mạch…
• Bổ sung một nguồn protein lành mạnh trong chế độ ăn uống sẽ hỗ trợ sức khỏe tổng thể và ngăn ngừa xơ vữa động mạch. Ưu tiên chọn các loại protein có nguồn gốc thực vật và thịt nạc ít chất béo, natri như cá giàu axit béo omega 3, thịt gia cầm bỏ da và trứng, đậu hà lan, đậu lăng, đậu nành… giúp giảm viêm, giảm cholesterol và chất béo trung tính.
• Ăn chất béo lành mạnh: Các nguồn chất béo lành mạnh là chất béo không bão hòa đơn và không bão hòa đa, có thể duy trì cấu trúc lipid và bảo vệ sức khỏe tim mạch. Một số thực phẩm chứa chất béo tốt được tìm thấy trong tự nhiên là dầu ô liu, dầu gingelly, dầu lạc, dầu hạt cải, hạt lanh, quả bơ, quả hạch, sữa ít béo hoặc không có chất béo như sữa tách bơ.

2. Hoạt động thể chất

Cùng với chế độ ăn uống lành mạnh, tập thể dục đều đặn là một thói quen quan trọng của lối sống tốt cho tim mạch và phòng ngừa xơ vữa động mạch.

Hoạt động thể chất có thể giúp cơ bắp của bạn sử dụng oxy hiệu quả hơn, giúp cải thiện lưu thông máu bằng cách thúc đẩy sự phát triển của các mạch máu mới. Việc tập luyện đều đặn cũng có thể làm giảm huyết áp cao - một yếu tố nguy cơ chính gây xơ vữa động mạch.

Để việc tập luyện hiệu quả và an toàn, mỗi ngày nên dành 30 phút tập thể dục và phải tập hầu hết các ngày trong tuần. Hướng dẫn của Bộ Y tế và Dịch vụ Nhân sinh Hoa Kỳ [3] chỉ ra rằng, hầu hết người lớn nên tập thể dục cường độ vừa phải 2 giờ 30 phút mỗi tuần hoặc 1 giờ 15 phút tập thể dục cường độ mạnh.

Tập thể dục hoặc bất kỳ hoạt động thể chất nào sẽ giúp tăng nhịp tim và nhịp thở của bạn. Các lựa chọn có lợi có việc phòng ngừa xơ vữa động mạch là: Đi bộ, chạy bộ, đi xe đạp, bơi lội, thể dục nhịp điệu…

3. Ngừng hút thuốc

Hút thuốc là nguyên nhân hàng đầu gây ra bệnh tim. Giảm nguy cơ xơ vữa động mạch bằng cách bỏ thói quen hút thuốc lá.

Nicotine và các chất độc hại có trong khói thuốc lá khuếch tán vào máu sẽ làm tổn thương thành mạch máu, tạo điều kiện hình thành các mảng xơ vữa [4]

Người nghiện thuốc lá có thể cân nhắc đăng ký các hội nhóm hỗ trợ hoặc lớp học cai thuốc lá. Bác sĩ và các nhân viên chăm sóc sức khỏe có thể đưa ra các hướng dẫn phù hợp để bạn bỏ thuốc lá thành công và nhanh chóng.

4. Duy trì cân nặng hợp lý

Chỉ số khối cơ thể khỏe mạnh (BMI) sẽ làm giảm nguy cơ phát triển các bệnh mạn tính, như tiểu đường, huyết áp cao và cholesterol cao. Đưa cân nặng cơ thể về mức an toàn giúp bạn giảm nguy cơ mắc các vấn đề y tế nghiêm trọng bao gồm chứng xơ vữa động mạch. Các chuyên gia ước tính rằng chỉ cần giảm từ 2kg đến 5kg sẽ giảm nguy cơ huyết áp cao và cholesterol cao.

Ở người lớn, trọng lượng cơ thể khỏe mạnh thường được dựa trên chiều cao và cân nặng, chỉ số BMI từ 18,5 đến 24,9. Bạn cũng nên theo dõi vòng eo của mình, nếu trên 35 inch (88,9cm) ở phụ nữ hoặc 40 inch (101.6 cm) ở nam giới thì cần giảm cân và tập luyện nhiều hơn.

5. Giảm căng thẳng, stress kéo dài

Học cách kiểm soát căng thẳng và tâm trạng bằng cách:

• Tập thể dục thường xuyên
• Xem và lắng nghe những điều tích cực
• Trò chuyện nhiều hơn với các mối quan hệ mở rộng
• Thử các kỹ thuật thư giãn khác nhau như thiền, yoga, nghe nhạc êm dịu, đọc sách…